Bu Yazının İçeriği
- 1 Bilgisayarda Darboğaz nedir, nasıl oluşur ve oluşması nasıl önlenir? Bu yazımızda detaylıca anlatıyoruz.
- 2 Darboğaz Nedir?
- 3 İşlemci Darboğazı
- 4 Ekran Kartı Darboğazı
- 5 Dengeli Bir Oyun Bilgisayarı Toplamak
- 6 İşlemci Seçimi
- 7 Ekran Kartı Seçimi
- 8 Bellek Seçimi
- 9 Depolama Seçimi: SSD veya HDD
- 10 Monitör Seçimi
- 11 Geriye Kalan Diğer Donanımlar
- 12 Bilgisayarı Nasıl Dengeli Hale Getirebiliriz?
Bilgisayarda Darboğaz nedir, nasıl oluşur ve oluşması nasıl önlenir? Bu yazımızda detaylıca anlatıyoruz.
İyi bir bilgisayar oluşturmak, özellikle de oyun amaçlı bir bilgisayar toplamak en pahalı işlemci veya ekran kartını satın almakla bitmiyor. Bilgisayarlar, birden çok elektronik parçanın birbiriyle iletişime geçmesi sonucu çalışan cihazlar olduğu için ideal bir kullanıcı deneyimi yaşanmak isteniyorsa, darboğazın önüne geçmek için parçalar mümkün olduğunca dengeli bir şekilde seçilmeli.
Dengeli sistem olarak bahsettiğimiz şey aslında bir bilgisayar donanımının oyun oynama, grafik işleme gibi yüksek iş yükleri altında yaşanabilecek darboğazları önleyecek şekilde seçilmesinden ibaret. Düzgün bir konfigürasyona sahip bilgisayarda herhangi bir donanım/bileşen gereğinden az veya gereğinden fazla kullanılmadan, tam anlamıyla tasarlandıkları performans düzeyine ulaşacaktır. Bu da bilgisayarınızı hem tam verimle kullanabilmenizi hem de daha iyi oyun ve kullanım deneyimi elde etmenizi sağlıyor.
Her ne kadar bu yazıda ağırlıklı olarak oyun amaçlı toplanan bir sisteme odaklanacak olsak da darboğazı engellemek adına verdiğimiz tavsiyelerin birçoğu diğer amaçlarla toplanan sistemler için de geçerli. Sadece darboğaz teriminin genellikle bilgisayarın oyunlarda tam potansiyel sunamaması olarak bilinmesinden dolayı oyun bilgisayarlarını örnek alacağız.
Darboğaz Nedir?
Darboğaz, bir bilgisayarın sunabileceği en yüksek performansın sistemdeki yavaş bir bileşen tarafından sınırlandırılmasıdır. Bilgisayarın sunabileceği en yüksek performans, genellikle onu oluşturan temel bileşenlerden en yavaş olanı ile sınırlıdır. Örneğin yüksek performanslı bir ekran kartı çalışırken eğer sistemdeki işlemci yavaş kalıyor ve ekran kartının taleplerine cevap veremiyorsa, bu sistemde bir işlemci darboğazı var demektir. Ekran kartı ve işlemci verileri muazzam bir hızda işleyebiliyor fakat sabit disk buna yetişemiyorsa o sistemde bir depolama darboğazı vardır.
Bilgisayarlarda bileşenler birbirinin performansını çeşitli şekillerde sınırlar. Bu sınırlama bazen parçaların eski olmasından bazen de birbirlerinin performanslarını karşılayamamasından kaynaklanır. Öte yandan darboğaz yalnızca üst düzey sistemlerde değil, bilhassa orta düzey sistemlerde de karşınıza çıkabilir.
İşlemci Darboğazı
Her ne kadar sadece işlemci ve ekran kartına bağlı olmasa da, CPU ve GPU, darboğaza neden olanlar arasında en önemli iki parça diyebiliriz.
Normal şartlarda CPU olarak tabir ettiğimiz Merkezi İşlem Birimi yani basitçe işlemcilerimiz bilgisayar programlarında veya oynadığımız oyunlardaki fizikten, sesten, koddan, verilerden ve arka planda dönen matematiksel işlemler gibi devasa iş yüklerinden sorumlu. Ayrıca GPU’ya, yani ekran kartlarımızda bulunan grafik işlemciye görüntü işleme talimatlarını da işlemci gönderiyor.
İşlemciler tarafından ekran kartlarına gönderilen bu talimatlar içinde grafikleri oluşturan gölgeler (shader), dokular ve karelerin çizimi için gereken önemli veriler bulunuyor. Daha sonra bu talimatlar GPU tarafından işlenerek monitöre aktarılıyor ve bizler de böylece oyunu oynayabiliyoruz. İşte çoğunlukla darboğazın yaşandığı yer de burası. Eğer ekran kartınızda yer alan GPU, işlemcinizin yetişemeyeceği kadar yüksek bir güce sahipse, grafik işlemci bir sonraki talimat gelene kadar boşta kalıyor.
Böylece ekran kartınız tam performansını gösteremiyor ve darboğazdan dolayı olması gerekenden çok daha düşük FPS değerleri elde ediyorsunuz. Buradaki örneğimizde ekran kartının performansı işlemci yetişemediği için oldukça kısıtlanmış durumda.
Ekran Kartı Darboğazı
Bir diğer örnek ise az öncekinin tam tersi, ekran kartı darboğazı. Güçlü bir işlemciniz var fakat ekran kartınız aşırı eski ve güçsüz. Bu duruma kart, CPU’nun göndermiş olduğu talimatları yeterince hızlı işleyemez ve sonuç olarak sisteminizde bir ekran kartı darboğazı meydana gelir.
Diyelim ki her 16.67 milisaniyede bir kare, yani saniyede 60 kare işlenen bir oyun oynuyoruz. Burada CPU ekran kartına dokular, gölgelendiriciler gibi veriler gönderirken, sonraki karelerdeki nesneler bile işleme alınabiliyor. Ekran kartı ise bu kareleri (Frame) oluşturup monitöre göndermekle sorumlu. Fakat burada işlemci her işi yapmasına karşın GPU yeterli kare üretemiyorsa ortaya bir ekran kartı darboğazı çıkacaktır.
Bu tarzlarda bir darboğaz sorunuyla karşı karşıyaysanız yapmanız gereken birkaç şey bulunuyor. Bunlardan ilki darboğazın öncelikle hangi bileşenin yetersizliğinden kaynaklandığını bulmak. Bunun için MSI Afterburner gibi bir yazılım ile oyun içinde CPU ve GPU kullanım değerlerine bakabilirsiniz. Daha sonra yetersiz kalan bileşen hangisi ise onu daha yüksek performans sunabilen bir model ile değiştirebilir ya da bazen -destekliyorsa- overclock edebilirsiniz.
Fakat şunu da unutmamak gerekiyor ki darboğazın tek sebebi işlemci ve ekran kartının performans yetersizliği değil. Neredeyse her donanımın darboğaza etkisi olabildiğinin altını özellikle çizmekte yarar var. İdeal bir sistemde darboğaz yaşamamak için bütün bileşenler birbirini karşılayabilecek şekilde seçilmeli, aksi takdirde bilgisayarınıza ne yaparsanız yapın istediğiniz performansı alamayacaksınız.
Dengeli Bir Oyun Bilgisayarı Toplamak
Yeni bir bilgisayar toplarken, yalnızca oynadığınız oyunları ve donanım gereksinimlerini değil aynı zamanda her bir bileşenin aynı zamanda diğerini nasıl etkileyebileceğini düşünerek seçim yapın. Bunu nasıl yapabileceğinize dair birtakım tavsiyeler vereceğiz. Uyduğunuz takdirde hangi parçanın nasıl seçildiğinde darboğaz yaşanmayacağını daha iyi anlamış olacaksınız.
İşlemci Seçimi
Oyunlar ve bazı programlar farklı şekilde optimize edildiğinden bazıları diğerlerine göre daha fazla işlemciye bağlı olsa da, yeni bir bilgisayar toplarken ilk olarak uygun işlemciyi belirlemek darboğazların önüne geçmek adına yapılması gereken ilk iş diyebiliriz. Yüksek performanslı bir işlemci bilgisayarın kararlı çalışması ve oyun performansı söz konusu olduğunda oldukça önem arz ediyor.
İşlemciyi seçerken de dikkat etmeniz gereken birkaç önemli husus bulunuyor. Bunlardan ilki bilgisayarı ne şekilde kullanacağınız. Örneğin yayın yapmak için bir bilgisayar topluyorsanız ihtiyaç duyacağınız işlemci oyun oynayan sıradan birininkine göre iş yüklerini karşılayabilmek için çok daha güçlü olmak zorunda. Seçiminizi kullanım seanryonuza uygun şekilde yaptıktan sonra sıradaki bileşenimiz olan ekran kartını neye göre tercih etmeliyiz ona bakalım.
Ekran Kartı Seçimi
İşlemcide olduğu gibi doğru ekran kartını seçmek de kullanım şeklinize bağlı olmalı. Hangi oyunları oynadığınız, hangi programları kullandığınız burada dikkat edilmesi gereken şeyler.
Bilgisayar oyunlarının birçoğu, rahatlıkla farklı görsellik seviyelerini deneyimleyebilmeniz için kapsamlı grafik ayarları bulunduruyor. Bu sayede giriş seviyesi veya biraz daha eski ekran kartlarıyla yeni oyunların birçoğunu düşük veya orta da olsa oynayabiliyorsunuz. Fakat burada görüntü kalitesinden oyun zevkinizden feragat etmeniz gereken bazı noktalar çıkıyor.
Eğer 1440p ve 4K gibi daha yüksek çözünürlük ve kalitede oyunlar oynamak istiyorsanız daha üst seviye ekran kartlarına bakmanızda yarar var. Orta ve üst düzey ekran kartı seçiminde ise oynayacağınız çözünürlüğe göre seçmek oldukça önemli. Özellikle 1080p oyun oynayacaksanız seçebileceğiniz ekran kartı sayısı oldukça fazla lakin burada aşırı güçlü bir ekran kartı seçimi de darboğaza sebep olacaktır. İşlemcinizin karşılayabileceğinden daha yüksek performansa sahip ekran kartları ile darboğaz kaçınılmaz.
Genellikle işlemciniz ile ekran kartınız uyumlu olmaktan çok birbirini tamamlayıcı nitelikte olmalı. Örneğin Intel tarafından sunulan en yeni i5 işlemciler orta segment için harika bir işlemci olsa da bu işlemciye gidip RTX 3090 gibi aşırı yüksek performanslı ekran kartlarını taktığınızda işlemciniz tam olarak yetişemeyeceği için sistem dengeli olmayacaktır. Aynı şekilde Intel tarafından sunulan yeni i9 işlemcilerle de çok eski bir GPU kullandığınızda işlemcinin potansiyeli boş yere harcanmış olacak.
İşlemciler ve ekran kartları bir oyun bilgisayarında en çok performansa etki eden iki bileşen olduğundan, birini diğerine göre ölçeklemek en iyisi. Her ikisi de verebilecekleri en yüksek performansı vermeli ve birbirine yetmeli.
Bellek Seçimi
Yeterli miktarda belleğe sahip olmamanız oyun oynarken genellikle darboğaza neden olmaz. Bazı oyunlar için 8 GB RAM yeterli olsa da yavaş yavaş 16 GB belleklerin oyun dünyası için standart hale gelmeye başladığını söyleyebiliriz. DDR5’in de bu yıl sonunda çıkışıyla beraber büyük ihtimalle ilerleyen yıllarda bellek kullanımının çok daha yukarılarda seyrettiğine şahit olacağız.
Bir oyun oynarken aynı zamanda başka bir iş yapmak istiyorsanız daha fazla belleğe ihtiyaç duyabilirsiniz. Bu, daha çok bilgisayarı nasıl kullandığınıza bağlı olarak değişmekte. Eğer sadece oyun oynayıp Discord’da sohbet ediyorsanız 8 GB RAM yeterli olabilir fakat aynı zamanda yayın yapmak istiyorsanız 8 GB RAM, hatta bazen 16 GB bile ikinci bir sisteminiz yoksa sisteminizi zorlayabilir.
Genel itibariyle oyunlar söz konusu olduğunda belleklerin frekans hızları ve gecikme değerleri belleğin miktarının kendisinden çok daha fazla önem arz ediyor. Mesela 16 GB boyuta sahip olup da gecikmesi yüksek ve hız anlamında yavaş olan bir bellek ideal bir seçim değildir. Yeni bir bellek aldığınız sürece 32 GB yavaş bir modül yerine daha hızlı 16 GB DDR4 bellek seçmek daha mantıklı olabilir.
Özetle, bilgisayarı ne şekilde kullanacaksanız ona uygun şekilde RAM boyutu ve frekans hızı seçimi yapabilirsiniz.
Depolama Seçimi: SSD veya HDD
Depolama birimleri de bilgisayarınızın oyun performansını bir hayli azaltabilir. Depolama birimleri sadece oyunların açılış hızını değil, sistemin genelini etkilerler. Düşük hızlı bir depolama birimi kullanıldığında programlar daha yavaş açılır, bilgisayar ise kendisini açılışta daha uzun sürede önyükler.
Depolama birimlerinin yavaş olması grafik kalitesini etkilemese de, HDD gibi eski teknolojileri kullandığınız takdirde oyunların yükleme ekranlarında takılmalar yaşayabilirsiniz. Bu yüzden ideal bir bilgisayarda mutlaka katı hal sürücüsü yani SSD adını verdiğimiz disklerden bulunmalı diye düşünüyoruz. Artık günümüzde NVMe SSD’lerin de uzun süredir çıkışıyla beraber inanılmaz okuma ve yazma değerleri görüyoruz. Böylece oyunların yükleme ekranlarında dakikalarca beklemek zorunda kalmıyoruz.
Monitör Seçimi
Monitörünüz de çoğu zaman darboğaza neden olabilir. Mesela 60 Hz 1080p bir monitör kullanıyorsanız ve ekran kartınız aşırı güçlü ise kartın performansından tam anlamıyla yararlanamayabilirsiniz. Eğer daha yüksek kare hızlarıyla ve çözünürlük değerleriyle oynamak istiyorsanız, bu değerleri karşılayabilecek iyi bir monitör almanız gerekiyor. Gümümüzde oyunculuk için ideal çözünürlük 1440p. Tazeleme hızının da tercihen en az 120 Hz olmasından fayda var.
Geriye Kalan Diğer Donanımlar
CPU, GPU, RAM, depolama ve monitörler oyun deneyiminiz üzerinde en büyük etkiye sahip olan bileşenler olsa da tam anlamıyla dengeli bir bilgisayar toplamak için geriye kalan bileşenlerin de aynı şekilde dikkate alınması gerekiyor.
Mesela güç kaynağı. Güç kaynağınız genel itibariyle sizler oyun oynarken kare hızlarınızı doğrudan doğruya etkilemeyebilir. Fakat yetersiz veya uyumsuz bir güç kaynağı kullandığınızda sisteminizin hem stabilitesi hem de uzun ömürlülüğü bakımından oldukça büyük bir risk oluşturmuş olursunuz. Ayrıca güç kaynağınız bileşenlere yeterince güç sağlayamazsa oyun esnasında kapanma sorunu yaşayabilirsiniz.
Aynı şekilde anakartlar da genel itibariyle oyun performansını etkileyen ana şey değildir fakat bilgisayarınızın donanımını uygun şekilde seçip konfigüre etmenizde önemli rol oynar. Yetersiz bir anakart seçimi yaptıysanız gelecekte yükseltmeler yaparken birçok sorun yaşayabilirsiniz. Ayrıca duruma bağlı olarak yetersiz bir anakarta yüksek performanslı bir işlemci takarsanız anakartınız işlemciye tam anlamıyla güç sağlayamayabilir ki bu da performansı kısıtlar. Öte yandan ses çipi, ağ kartları gibi birçok bileşen uzun bir süredir anakartlar üzerinde yer aldığından, kaliteli bir anakart seçimi ses kalitesi ve ağ bağlantısının stabilitesi yönünden de sistemi etkileyecektir.
Bilgisayarı Nasıl Dengeli Hale Getirebiliriz?
Önceden toplanmış bilgisayarların birçoğu aslında genel itibariyle dengeli bir şekilde tasarlanmış olması nedeniyle biraz daha avantajlı olabiliyor. Bununla beraber, kendi sisteminizi topluyor ve yükseltmekle uğraşıyorsanız sadece uyumlu değil ayrıca daha yüksek performans veren bir bileşen almak istersiniz.
Bu durumda bütçenizi sisteminizde en iyi şekilde nasıl değerlendirebileceğinizi hesaba katmalısınız. Örneğin en yüksek kaliteli bileşenleri isteseniz bile bunu ihtiyaçlarınıza göre ölçeklendirmeniz en mantıklısı olur. Mesela amacınız daha yüksek bir çözünürlük elde etmekse bunu daha kaliteli ve yüksek çözünürlüğe sahip monitör ile ekran kartı alarak çözüme kavuşturabilirsiniz. Eğer CS:GO veya VALORANT gibi neredeyse orta düzey her sistemin yeterli geleceği oyunlar oynuyorsanız da iyi bir işlemci ve daha yüksek yenileme hızına sahip monitörler tercih etmek daha mantıklı olacaktır.
Burada her zaman olduğu gibi en önemlisi ihtiyaca göre hareket etmek.